Lý thuyết Hóa học 10 Bài 18 (Cánh diều): Hydrogen halide và hydrohalic acid

Lý thuyết Hóa học 10Bài 18: Hydrogen halide và hydrohalic acid

I. Hydrogen halide và hydrohalic acid

1. Hydrogen halide

- Hợp chất gồm nguyên tố halogen và nguyên tố hydrogen, có dạng HX, được gọi chung là hydrogen halide.

Ví dụ: HF, HCl, HBr, HI.

- Các hợp chất hydrogen halide là các hợp chất cộng hóa trị phân cực do sự chênh lệch độ âm điện giữa nguyên tử hydrogen với các nguyên tử halogen. Sự phân cực được biểu diễn như sau: $H^{{\delta }^{+}}:X^{{\delta }^{-}}$.

- Xu hướng phân cực giảm dần từ HF đến HI.

- Nhiệt độ sôi từ HF đến HI được thể hiện trong bảng sau:

Bảng 18.1. Nhiệt độ sôi của các hydrogen halide

+ Từ giá trị nhiệt độ sôi cho thấy: Ở điều kiện thường, các hydrogen halide là chất khí.

+ Nhiệt độ sôi tăng dần từ HCl đến HI. Xu hướng tăng nhiệt độ này được giải thích bởi hai nguyên nhân:

Thứ nhất, sự tăng khối lượng phân tử từ HCl đến HI làm tăng năng lượng cần thiết cho quá trình sôi của chất.

Thứ hai, sự tăng kích thước và số lượng electron trong các phân tử từ HCl đến HI làm tăng cường thêm khả năng xuất hiện các lưỡng cực tạm thời trong phân tử. Khi đó làm tăng tương tác van der Waals giữa các phân tử.

+ Hydrogen fluoride có nhiệt độ sôi cao bất thường so với các chất còn lại trong dãy. Điều này được giải thích chủ yếu là do giữa các phân tử hydrogen fluoride còn tạo liên kết hydrogen với nhau:

$\cdot \cdot \cdot F-H\cdot \cdot \cdot F-H\cdot \cdot \cdot$ $\Rightarrow$(HF)_n

Với giá trị trung bình của n từ 5 đến 6

2. Hydrohalic acid

- Các hydrogen halide dễ tan trong nước vì phân tử phân cực.

- Trong dung dịch, hydrogen halide đều phân li ra ion H⁺ nên được gọi là hydrohalic acid (hay các acid HX).

Ví dụ, sự phân li của hydrogen bromide trong nước như sau:

HBr(aq) $\stackrel{}{\to }$ H⁺(aq)+ Br^-(aq)

- Tính acid của các dung dịch HX tăng từ HF đến HI. Trong đó:

+ Hydrofluoric acid là acid yếu do chỉ phân li một phần trong nước.

+ Hydrochloric acid, hydrobromic acid và hydroiodic acid được xếp vào loại acid mạnh do phân li hoàn toàn trong nước.

Nguyên nhân chủ yếu làm tăng độ mạnh của các acid theo dãy trên là do sự giảm độ bền liên kết theo thứ tự: HF, HCl, HBr, HI.

Lưu ý:

- Chất phân li hoàn toàn trong nước: tất cả các phân tử của chất đều phân li để tạo ra các ion; trong dung dịch sẽ không tồn tại phân tử của chất đó.

- Chất phân li một phần trong nước: không phải mọi phân tử của chất đều phân li để tạo ra các ion; trong dung dịch sẽ còn một số phân tử của chất đó.

II. Tính khử của một số ion halide X^-

- Bảng sau mô tả phản ứng của sodium chloride (chứa Cl^-), sodium bromide (chứa Br^-) và sodium iodide (chứa ion I^-) với sulfuric acid đậm đặc, đun nóng:

- Từ các phản ứng trên cho thấy khi phản ứng với sulfuric acid đậm đặc thì:

+ Ion Cl^- không thể hiện tính khử.

+ Ion Br^- thể hiện tính khử và khử sulfur trong H₂SO₄ từ số oxi hóa + 6 về số oxi hóa +4 trong SO₂.

+ Ion I^- thể hiện tính khử và khử sulfur trong H₂SO₄ từ số oxi hóa + 6 về số oxi hóa -2 trong H₂S.

- Thực tế, khi tiếp xúc với các chất oxi hóa khác nhau thì tính khử của ion X^- thường tăng từ Cl^- đến I^-.

III. Ứng dụng của một số hydrogen halide

1. Ứng dụng của hydrogen fluoride

- Gần đây, hydrogen fluoride được dùng để sản xuất hydrochlorofluorocarbon (HCFC) thay thế CFC.

- Một lượng đáng kể hydrogen fluoride được dùng trong sản xuất cryolite (thành phần chính là Na₃AlF₆), đóng vai trò “chất chảy” trong quá trình sản xuất nhôm (aluminium) từ aluminium oxide.

- Dung dịch nước của hydrogen fluoride là hydrofluoric acid có khả năng hòa tan silicon dioxide nên được sử dụng để khắc các chi tiết lên thủy tinh theo phản ứng:

SiO₂(s) + 4HF(aq) $\stackrel{}{\to }$ SiF₄(g) + 2H₂O(l)

2. Ứng dụng của hydrogen chloride

- Lượng lớn hydrogen chloride và hydrochloric acid được sử dụng để sản xuất vinyl chloride cung cấp cho ngành nhựa; ammonium chloride để cung cấp cho ngành sản xuất phân bón; các chloride kim loại để cung cấp cho ngành hóa chất; các hợp chất hữu cơ chứa chlorine để phục vụ sản xuất dược phẩm, thuốc nhuộm.

- Dung dịch nước của hydrogen chloride là hydrochloric acid được dùng để trung hòa môi trường base, hoặc thủy phân các chất trong quá trình sản xuất, tẩy rửa gỉ sét (thành phần chính là các iron oxide) bám trên bề mặt của các loại thép. Dưới đây là một phản ứng minh họa:

Fe₃O₄(s) + 8HCl(aq) $\stackrel{}{\to }$ FeCl₂(aq) + 2FeCl₃(aq) + 4H₂O(l)

IV. Phân biệt các ion halide X^-

- Thuốc thử: Dung dịch silver nitrate (AgNO₃)

- Hiện tượng:

+ Khi X^- là F^- thì không thấy hiện tượng xảy ra.

+ Khi X^- là Cl^- thì xuất hiện kết tủa màu trắng silver chloride (AgCl).

+ Khi X^- là Br^- thì xuất hiện kết tủa màu vàng nhạt silver bromide (AgBr)

+ Khi X^- là I^- thì xuất hiện kết tủa màu vàng silver iodide (AgI).

Hình 18.1. màu sắc của các silver halide không tan

- Bảng sau trình bày hiện tượng và phương trình hóa học khi cho silver nitrate vào dung dịch mỗi muối sodium halide:

NaX(aq)	Hiện tượng	Phương trình hóa học
NaF(aq)	Không thấy sự thay đổi	NaF(aq) + AgNO3(aq): không xảy ra phản ứng
NaCl(aq)	Xuất hiện chất không tan, màu trắng	NaCl(aq) + AgNO3(aq) $\stackrel{}{\to }$ AgCl(s) + NaNO3(aq)
NaBr(aq)	Xuất hiện chất không tan, màu vàng nhạt	NaBr(aq) + AgNO3(aq) $\stackrel{}{\to }$ AgBr(s) + NaNO3(aq)
NaI(aq)	Xuất hiện chất không tan, màu vàng	NaI(aq) + AgNO3(aq) $\stackrel{}{\to }$AgI(s) + NaNO3(aq)

Câu 1.

A. đơn chất halogen (X₂)

B. hợp chất gồm nguyên tố halogen và nguyên tố hydrogen (HX)

C. hợp chất gồm nguyên tố chlorine và nguyên tố hydrogen (HCl)

D. hợp chất gồm nguyên tố halogen, nguyên tố hydrogen và nguyên tố oxygen (HXO)

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích:

Hydrogen halide là hợp chất gồm nguyên tố halogen và nguyên tố hydrogen (HX).

Câu 2. Hydrogen halide là

A. đơn chất

B. hợp chất ion

C. hợp chất cộng hóa trị không cực

D. hợp chất cộng hóa trị phân cực

Hiển thị đáp án  

Đáp án: D

Giải thích:

Hydrogen halide là hợp chất cộng hóa trị phân cực do sự chênh lệch độ âm điện giữa nguyên tử H và nguyên tử halogen.

H^?− : X^?+

Câu 3

A. khối lượng phân tử tăng dần từ HF đến HI

B. bán kính nguyên tử halogen tăng dần từ F đến I

C. tính oxi hóa giảm dần từ F₂ đến I₂

D. độ âm điện giảm dần từ F đến I

Hiển thị đáp án  

Đáp án: D

Giải thích:

Xu hướng phân cực giảm từ HF đến HI là do độ âm điện giảm dần từ F đến I làm cho sự chênh lệch độ âm điện giữa H và halogen giảm dần ⇒ Độ phân cực H – X giảm dần từ HF đến HI.

Câu 4.

A. HCl

B. HF

C. HI

D. HBr

Hiển thị đáp án  

Đáp án: B

Giải thích:

Trong dãy hydrogen halide, nhiệt độ sôi tăng dần từ HCl đến HI. Riêng HF có nhiệt độ sôi cao bất thường do các phân tử HF tạo liên kết hydrogen với nhau.

Câu 5. Hydrohalic acid có tính acid mạnh nhất là

A. HCl

B. HF

C. HI

D. HBr

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

Trong dãy hydrohalic acid, tính acid tăng dần từ HF đến HI.

Vậy HI có tính acid mạnh nhất.

Câu 6

A. sự tăng khối lượng phân tử từ HF đến HI

B. sự giảm độ phân cực của liên kết từ HF đến HI

C. sự giảm độ bền liên kết từ HF đến HI

D. sự tăng kích thước từ HF đến HI

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

Nguyên nhân chủ yếu làm tăng độ mạnh của các acid theo dãy từ HF đến HI là do sự giảm độ bền liên kết từ HF đến HI.

Câu 7. Khi phản ứng với sulfuric acid đặc thì:

(1) Ion Cl⁻ thể hiện tính khử.

(2) Ion Br⁻ thể hiện tính khử và sulfur trong H₂SO₄ từ số oxi hóa +6 về số oxi hóa +4 trong SO₂.

(3) Ion I⁻ thể hiện tính khử và sulfur trong H₂SO₄ từ số oxi hóa +6 về số oxi hóa −4 trong H₂S.

Khẳng định đúng là

A. (1)

B. (1), (2) và (3)

C. (2) và (3)

D. (1) và (2)

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

Khi phản ứng với sulfuric acid đặc thì:

(1) Ion Cl⁻ thể hiện tính khử. ⇒ sai. Vì ion Cl⁻ không thể hiện tính khử.

(2) Ion Br⁻ thể hiện tính khử và sulfur trong H₂SO₄ từ số oxi hóa +6 về số oxi hóa +4 trong SO₂. ⇒ đúng.

(3) Ion I⁻ thể hiện tính khử và sulfur trong H₂SO₄ từ số oxi hóa +6 về số oxi hóa −4 trong H₂S. ⇒ đúng.

Câu 8

Sản phẩm thu được là

A. NaHSO₃ và HCl

B. NaHSO₄, Cl₂, S và H₂O

C. NaHSO₄ và HCl

D. NaHSO₄, Cl₂, SO₂ và H₂O

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

NaCl (s) + H₂SO₄ (l) $\stackrel{t°}{\to }$NaHSO₄ (s) + HCl (g)

Câu 9.

A. tạo khí có mùi hắc

B. tạo khí có mùi trứng thối

C. tạo khí có mùi hắc, hơi bay ra có màu nâu đỏ

D. Không hiện tượng

Hiển thị đáp án  

Đáp án: C

Giải thích:

2NaBr (s) + 3H₂SO₄ (l) $\stackrel{t°}{\to }$2NaHSO₄ (s) + Br₂ (g) + SO₂ (g) + 2H₂O (g)

Phản ứng tạo ra khí SO₂ có mùi hắc, hơi Br₂ có màu nâu đỏ.

Câu 10.

A. F⁻

B. I⁻

C. Br⁻

D. Cl⁻

Hiển thị đáp án  

Đáp án: A

Giải thích:

Trong các ion halide X⁻, tính khử tăng từ Cl⁻ đến I⁻ (F⁻ không thể hiện tính khử)

⇒ion có tính khử mạnh nhất là I⁻