Hạnh phúc của một tang gia - Tác giả tác phẩm Ngữ văn lớp 12 - Cánh diều

- Vũ Trọng Phụng (1912 - 1939), sinh ra ở Mỹ Hào, Hưng Yên nhưng lớn lên và sinh sống tại Hà Nội.

- Ông sinh ra trong một gia đình nghèo khó và sớm mồ côi cha nên phải thôi học sớm.

- Sau khi tốt nghiệp tiểu học, ông phải đi làm kiếm sống, nhưng chẳng bao lâu thì mất việc.

- Từ đó, ông sống chật vật, bấp bênh bằng nghề viết báo, viết văn, chuyên nghiệp.

- Khoảng năm 1937 – 1938, Vũ Trọng Phụng mắc bệnh lao, nhưng không có điều kiện để chạy chữa. Ông mất tại Hà Nội.

II. Tìm hiểu văn bản Hạnh phúc của một tang gia

1. Thể loại

- Tác phẩm Hạnh phúc của một tang gia thuộc thể loại: tiểu thuyết.

2. Xuất xứ

- In trong Tuyển tập Vũ Trọng Phụng, tập III, NXB Văn học, Hà Nội, 1987.

3. Phương thức biểu đạt

- Phương thức biểu đạt: tự sự.

4. Ý nghĩa nhan đề

“Hạnh phúc của một tang gia”- Cái nhan đề chứa đựng nhiều hàm ý sâu xa. Một tang gia nhưng lại hạnh phúc, đúng là một lẽ ngược đời. Ấy vậy mà, cái lẽ ngược đời ấy lại đang tồn tại, đằng sau cái chết của ông cụ cố hơn 80 tuổi kia lại là hạnh phúc cho những đứa con đứa cháu. Ngòi bút trào phúng của Vũ Trọng Phụng đã làm bật lên cái lố lăng của xã hội lúc bấy giờ ngay ở cái nhan đề đoạn trích.

5. Bố cục Hạnh phúc của một tang gia

- Phần 1 (từ đầu đến "cho Tuyết vậy"): Niềm vui và hanh phúc của các thành viên khi cụ tổ qua đời

- Phần 2 (tiếp đến "đám cứ đi"): Cảnh đám ma gương mẫu

- Phần 3 (còn lại): Cảnh hạ huyệt.

6. Tóm tắt Hạnh phúc của một tang gia

7. Giá trị nội dung

- Tố cáo xã hội nhố nhăng, suy tàn, thối nát. Miêu tả cái "đám cứ đi", nhà văn muốn phơi bày tất cả sự giả dối, bịp bợm, vô đạo đức của xã hội thượng lưu. Từ đó nhà văn đả kích châm biếm sâu cay, thâm thuý những thói xấu xa của xã hội đương thời.

8. Giá trị nghệ thuật

- Xây dựng những chi tiết mâu thuẫn trào phúng ấn tượng.

- Nghệ thuật xây dựng và phát triển các tình huống.

- Giọng văn mỉa mai, thủ pháp cường điệu, nói quá được sử dụng một cách linh hoạt.

- Ngòi bút miêu tả sắc sảo.

III. Tìm hiểu chi tiết văn bản Hạnh phúc của một tang gia

1. Ý nghĩa nhan đề

- Nhan đề xuất hiện như một sự châm biếm, mỉa mai: tang gia mà lại hạnh phúc

- Nhan đề thể hiện sự đối lập, mâu thuẫn tạo nên tiếng cười bi hài: Một bên là sự tang thương, mất mát đáng lẽ phải đau buồn lại song hành với hạnh phúc, niềm vui.

→ Nhan đề đã dự báo một màn hài kịch sắp diễn ra với nhiều nghịch lý và những pha “cười ra nước mắt”.

2. Niềm vui và hạnh phúc của các thành viên khi cụ Tổ qua đời

* Nguyên nhân của tấn bi hài

- Cụ Tổ mất đi, di chúc được thực thi.

- Ước nguyện của mọi người trong gia đình được thực hiện.

* Những niềm hạnh phúc khác nhau trong gia đình

- Cụ cố Hồng

+ Mới chỉ 50 tuổi nhưng luôn ước mơ được gọi là cụ cố.

+ Nhắm mắt, tượng tưởng lúc “mặc áo xô gai trắng lụ khụ chống gậy, vừa ho khạc vừa khóc mếu máo.”

→ Đây là nhân vật điển hình cho sự ngu dốt và háo danh.

- Ông Văn Minh được dịp quảng cáo, kiếm tiền.

- Bà Văn Minh có dịp mặc những bộ xô gai tân thời và lăng xê những bộ y phục táo bạo.

- Cô Tuyết thì được mặc bộ y phục ngây thơ.

- Ông Phán mọc sừng tin rằng “đôi sừng” có giá trị của mình sẽ được trả công.

- Cậu Tú Tân thì có dịp khoe tài chụp ảnh.

* Hạnh phúc lan ra cả những người bên ngoài

- Xuân tóc đỏ có uy tín ngày càng cao.

- Bạn bè cụ cố Hồng có dịp khoe huân chương, râu ria

- Cảnh binh sung sướng vì có việc làm

- Đám trai thanh gái lịch có dịp hẹn hò tình tứ, “chim chuột nhau”.

- Sư cụ Tăng Phú thì “sung sướng vênh váo”

3. Cảnh đám ma “gương mẫu”

* Không khí: Hỗn loạn

- Như một đám hội, đám rước.

- Tổ chức linh đình theo cả lối Tây, Tầu, Ta: “có kiệu bát cống, lợn quay đi lọng, cho đến lốc bốc xoảng….”

* Các nhân vật trong đám tang

- Trong đám ma cụ Tổ, cô Tuyết mặc bộ trang phục "ngây thơ" để cả thiên hạ biết cô chưa đánh mất chữ trinh.

- Xuân tóc đỏ khiến cụ Tổ chết lại được chào đón trịnh trọng.

- Cậu Tú Tân thể hiện trình độ chụp ảnh bằng cách nhảy lên những ngôi mộ khác.

- Sư cụ Tăng Phú vênh váo vì sẽ có người nghĩ cụ có chiến công hiển hách “lật đổ Phật giáo”.

- Đám con cháu là ê kíp đạo diễn, diễn viên, nhiếp ảnh tài ba.

- “Đám cứ đi” và nam nữ cứ “chim nhau, cười tình với nhau”

* Cảnh hạ huyệt:

- Cụ cố Hồng mếu máo khóc ngất đi “Hứt, hứt, hứt”.

- Ông Phán mọc sừng dúi tiền vào tay Xuân tóc đỏ.

→ Đám tang trở thành trò diễn bịp bợm, lố bịch và lố lăng, đồi bại.

Hạnh phúc của một tang gia

(trích Số đỏ)

Vũ Trọng Phụng

Ba hôm sau, ông cụ già chết thật.

Cụ cố Hồng đã nhắm nghiền mắt lại để mơ màng đến cái lúc cụ mặc đồ xô gai,

Điều băn khoăn của con cụ, ông Văn Minh, chỉ là mời luật sư đến chứng kiến

cái chết của ông nội mà thôi. Thế là từ nay mà đi, cái chúc thư kia sẽ vào thời kì

Làm thế nào ? Ông phân vân, vò đầu rứt tóc, lúc nào mặt cũng đăm đăm chiêu

chiêu, thành thử lại thành ra hợp thời trang, vì mặt ông thật đúng cái mặt một

người lúc gia đình đương là tang gia bối rối. Mà bối rối thật. Người chết, sau khi được quan trên khám qua loa, đã được khâm liệm đến gần một ngày rồi, vậy mà chưa thấy cụ Hồng ra lệnh phát phục, mặc dầu mọi công việc cử hành tang lễ đã quyết định xong xuôi. Phái trẻ, nghĩa là bọn dâu con, đã bắt đầu la ó lên rằng phái già chậm chạp. Cậu tú Tân thì cứ điên người lên vì cậu đã sẵn sàng mấy cái máy ảnh mà mãi cậu không được dùng đến. Bà Văn Minh thì sốt cả ruột vì mãi không được mặc những đồ xô gai tân thời, cái mũ mấn trắng viền đen – dernières créations! Những cái rất ăn với nhau mà tiệm Âu hoá một khi đã lăng-xê ra thì có thể ban cho những ai có tang đương đau đớn vì kẻ chết cũng được hưởng chút ít hạnh phúc ở đời. Ông Typn rất bực mình vì mãi không được thấy những sự chế tạo của mình ra mắt công chúng để xem các báo chí phê bình ra sao. Người ta đổ lỗi cho ông Văn Minh không khéo can thiệp để mọi việc phải trì hoãn, cụ Hồng cứ nhắm mắt lại kêu khổ lắm, cụ bà hay lề lối, vẽ chuyện lôi thôi. Kì thuỷ sở dĩ chưa phát phục chỉ vì chuyện Tuyết, hay việc Xuân Tóc Đỏ đã gây ra cho Tuyết vậy.

Sáng hôm sau, đúng 7 giờ thì cất đám. Hai viên cảnh sát thuộc bộ thứ 18 là Min Đơ và Min Toa đã được thuê giữ trật tự cho đám ma. Giữa lúc không có ai đáng phạt mà phạt, đương buồn rầu như những nhà buôn sắp vỡ nợ, mấy ông cảnh binh này được có đám thuê thì sung sướng cực điểm, đã trông nom rất hết lòng. Thành thử tang gia ai cũng vui vẻ cả, trừ một Tuyết. Tại sao Xuân lại không đến phúng viếng gì cả ? Tại sao Xuân lại không đi đưa ? Hay là Xuân khinh mình ?

Những câu hỏi ấy đã khiến Tuyết đau khổ một cách rất chính đáng, có thể muốn

tự tử được. Tìm kiếm khắp mặt trong bọn người đi đưa đám ma cũng không thấy “bạn giai” đâu cả, Tuyết như bị kim châm vào lòng.

Hôm nay Tuyết mặc bộ y phục Ngây thơ – cái áo dài voan mỏng, trong có coóc-sê, trông như hở cả nách và nửa vú – nhưng mà viền đen, và đội một cái mũ

Khi đi được bốn phố, giữa lúc Typn và bà vợ, bà phó Đoan và ông Joseph

(Giô-dép) Thiết, và mấy người nữa đương lào xào phê bình thái độ của Xuân thì

thấy cả đám phải đứng dừng lại như hàng đầu gặp phải một nạn xe cộ vậy. Giữa

lúc ấy, sáu chiếc xe, trên có sư chùa Bà Banh, xe nào cũng che hai lọng, từ một ngả len vào chiếm chỗ sau năm lá cờ đen. Hai vòng hoa đồ sộ, một của báo Gõ mõ, một của Xuân, cũng len vào hàng đầu. Cậu tú Tân vội chạy lên bấm máy ảnh lách tách rồi xuống thưa với mẹ. Cụ bà hớt hải chạy lên, rồi cảm động hết sức, vì nó là phần của ông Xuân, ông Xuân đốc tờ, và ông Xuân, cố vấn báo Gõ mõ, nên mới có sự long trọng như thế thêm cho đám ma. Cụ sung sướng kêu : “Ấy giá không có món ấy thì là thiếu chưa được to, may mà ông Xuân đã nghĩ hộ tôi !”. Sư cụ Tăng Phú thì sung sướng mà vênh váo ngồi trên một chiếc xe, vì sư cụ chắc rằng trong số thiên hạ đứng xem ở các phố, thế nào cũng có người nhận ra rằng sư cụ đã đánh đổ được Hội Phật giáo, và như thế thì là một cuộc đắc thắng đầu tiên của báo Gõ mõ vậy.

Đám ma đưa đến đâu làm huyện náo đến đấy. Cả một thành phố đã nhốn nháo lên khen đám ma to, đúng với ý muốn của cụ cố Hồng. Thiên hạ chú ý đặc biệt vào những kiểu quần áo tang của tiệm may Âu hoá như ý ông Typn và bà Văn Minh. Cụ bà sung sướng vì ông đốc Xuân đã không giận mà lại giúp đáp,

phúng viếng đến thế, và đám ma như kể đã là danh giá nhất tất cả.

Kèn Ta, kèn Tây, kèn Tàu lần lượt thay nhau mà rộn lên. Ai cũng làm ra bộ mặt

nghiêm chỉnh, song le sự thật thì vẫn thì thầm với nhau chuyện trò về vợ con, về

Chen lẫn vào những tiếng khóc lóc, mỉa mai nhau của những người trong tang gia, người ta thấy những câu thì thào như sau này :

– Con bé nhà ai kháu thế? – Con bé bên cạnh đẹp hơn nữa! – Ừ, ừ, cái thằng

Và còn nhiều câu nói vui vẻ, ý nhị khác nữa, rất xứng đáng với những người đi

đưa đám ma.

Bạn hữu của cậu rầm rộ nhảy lên những ngôi mả khác mà chụp để cho ảnh

Ai cũng để ý đến ông cháu rể quý hoá ấy.

Ông ta khóc quá, muốn lặng đi thì may có Xuân đỡ khỏi ngã. Nó chật vật mãi

cũng không làm cho ông đứng hẳn lên được. Dưới cái khăn trắng to tướng, cái áo

thụng trắng loè xoè, ông Phán cứ oặt người đi, khóc mãi không thôi.

Xuân Tóc Đỏ muốn bỏ quách ra thì chợt thấy ông Phán dúi vào tay nó một cái

(Tuyển tập Vũ Trọng Phụng, tập III, NXB Văn học, Hà Nội, 1987)

1. Mở bài

- Giới thiệu những nét tiêu biểu về Vũ Trọng Phụng: có vị trí đặc biệt quan trọng trong nền văn xuôi Việt Nam hiện đại. Ngòi bút sắc sảo của ông thành công nhất ở tiểu thuyết và truyện ngắn

- Giới thiệu đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia: Là toàn bộ chương XV của tiểu thuyết Số đỏ- cuốn tiểu thuyết thành công của VTP

2. Thân bài

2.1. Giá trị nội dung

a. Ý nghĩa nhan đề

- “Tang gia”: nhà có đám, đáng ra với hoàn cảnh đó, không khí phải tràn ngập nhiều buồn tiếc

- “Hạnh phúc”: Cảm xúc khi gặp chuyện nhiều niềm vui, đây là cảm xúc đối lập hẳn với hoàn cảnh “tang gia”

⇒ nhan đề chứa đựng mâu thuẫn trào phúng hàm chứa tiếng cười chua chát, kích thích trí tò mò của người đọc

b. Những niềm vui khác nhau khi cụ cố Tổ mất

• Niềm vui chung cho cả gia đình:

- Gia đình tràn ngập niềm vui bởi cụ cố tổ chết cũng là lúc cái chúc thư đi vào thời kì thực hành chứ không còn lí thuyết viễn vông nữa

⇒ Một gia đình bất hiếu

• Niềm vui của những thành viên trong gia đình:

- Cố Hồng (con trai cả):

+ vui vì được diễn trò già yếu trước mọi người

+ mơ màng nghĩ mình được mặc áo xô gai, lụ khụ ho khạc mếu máo để người ta nghĩ “ úi kìa con giai nhớn đã già thế kia kìa”

⇒ con người háo danh bề ngoài, không hề tiếc thương gì trước cái chết của chính người sinh ra mình

- Ông Văn Minh: thích thú vì cái chúc thư kia đã đi vào thời kì thực hành chứ không còn trên lý thuyết viễn vông nữa

⇒ Người cháu bất hiếu, đầy dã tâm.

- Bà Văn Minh: mừng rỡ vì được lăng xê những mốt y phục táo tạo nhất.

⇒ người cháu thực dụng, thiếu tình người.

- Cô Tuyết: Được dịp mặc y phục “ngây thơ” để chứng tỏ mình hãy còn trinh tiết nhưng đau khổ như kim châm vào lòng khi không thấy Xuân tóc đỏ đâu với khuôn mặt “buồn lãng mạn”

⇒ Người con gái hư hỏng, lẳng lơ.

- Cậu Tú Tân: sướng điên người lên vì được dịp sử dụng cái máy ảnh đã lâu không có dịp dùng đến

⇒ Con người vô tâm, kém hiểu biết.

- Ông Phán: Sung sướng vì không ngờ rằng cái sừng trên đầu mình lại có giá trị.

⇒ Chỉ coi trọng và vui mừng vì mình được thêm một khoản, không có nhân cách, vô liêm sĩ.

- Xuân tóc đỏ: Hạnh phúc đặc biệt vì nhờ hắn mà cụ Tổ chết, danh giá uy tín lại càng to hơn.

• Niềm vui của những người ngoài gia đình:

+ Cảnh sát Min Đơ và Min Toa:“giữa lúc không có ai đáng bị phạt…đương buồn rầu…thì sung sướng cực điểm”.

+ Bạn bè cụ cố Hồng: những kẻ vừa háo danh, vừa háo sắc, họ chia buồn để khoe khoang các loại râu ria cùng những huân huy chương

⇒ Bức tranh trào phúng chân thực mang đậm tính hài hước

c. Cảnh đám ma gương mẫu

- Tả bao quát đám ma khi đang đi trên đường:

+ Chậm chạp, nhốn nháo như hội rước.

+ Kết hợp ta, Tàu Tây để khoe giàu một cách hợm hĩnh.

- Tả cận cảnh: Người đi dự: giả dối, bàn đủ thứ chuyện.

- Cảnh hạ huyệt:

- Mở đầu: cậu tú Tân thì dàn dựng việc chụp hình một cách giả dối và vô văn hóa.

- Tiếp theo: Ông Phán thì diễn việc làm ăn với Xuân: “Xuân Tóc Đỏ … gấp tư”

⇒ Đó là một màn hài kịch thể hiện sự lố lăng , đồi bại, bất hiếu, bât nghĩa của xã hội thượng lưu trước 1945.

2.2. Giá trị nghệ thuật

- Xây dựng tình huống độc đáo

- Phát hiện những chi tiết đối lập gây gắt cùng tồn tại trong một con người, sự vật, sự việc.

- Thủ pháp cường điệu, nói ngược, nói mỉa,… được sử dụng một cách linh hoạt.

- Miêu tả biến hóa, linh hoạt và sắc sảo đến từng chi tiết, nói trúng nét riêng của từng nhân vật.

- Bút pháp trào phúng

3. Kết bài

- Điểm lại những nét tiêu biểu về nội dung và nghệ thuật của đoạn trích

- Ý nghĩa thực tiễn của đoạn trích: Đoạn trích đem đến một bài học đạo đức cho con người trong mọi thời đại