Chuyên đề Lịch sử 12 (Kết nối tri thức) Một số tôn giáo ở Việt Nam

Giải Chuyên đề Lịch sử 12 Một số tôn giáo ở Việt Nam

1. Nho giáo

Câu hỏi 1 trang 15 Chuyên đề Lịch Sử 12:Nho giáo sau khi được truyền bá vào Việt Nam đã được tiếp nhận, sáng tạo như thế nào?

Lời giải:

- Nho giáo được du nhập vào Việt Nam từ thời Bắc thuộc.

- Sau khi được truyền bá vào Việt Nam, nhân dân Việt Nam đã tiếp nhận và có một số sáng tạo đối với nội dung tư tưởng của Nho giáo, như:

+ Sự tiếp cận các quan niệm về trung hiếu của người Việt theo hướng “trung với nước, hiếu với dân”;

+ Tiếp cận quan điểm “gia trưởng phụ quyền” nhưng vẫn giữ truyền thống tôn trọng người phụ nữ (điều này được thể hiện qua các câu ca dao, tục như, như: "Lệnh ông không bằng cồng bà"; “Ba đồng một mớ đàn ông/Đem bỏ vào lồng cho kiến nó tha/Ba trăm một mụ đàn bà/Đem về mà trải chiếu hoa cho ngồi”).

Câu hỏi 2 trang 15 Chuyên đề Lịch Sử 12:Dựa vào thông tin trong bài học và trải nghiệm thực tiễn của em, hãy phân tích những biểu hiện của Nho giáo trong đời sống văn hoá - xã hội Việt Nam hiện nay.

Lời giải:

- Biểu hiện về ảnh hưởng của Nho giáo ở Việt Nam hiện nay:

+ Hoạt động thờ Khổng Tử và các bậc tiên Nho thể hiện truyền thống hiếu học của nhân dân vẫn được duy trì ở nhiều văn miếu, văn từ, văn chỉ.

2. Phật giáo

Câu hỏi 1 trang 17 Chuyên đề Lịch Sử 12:Qua hoạt động tham quan, trải nghiệm ở một ngôi chùa cụ thể, kết hợp với khai thác thông tin trong mục, hãy chỉ ra một số biểu hiện của Phật giáo trong đời sống văn hoá - xã hội của người Việt Nam hiện nay.

Lời giải:

- Biểu hiện về ảnh hưởng của Phật giáo ở Việt Nam hiện nay:

+ Chùa là nơi thu hút đông đảo Phật tử và du khách đến tham quan, hành lễ vào các đảo Phật tử và dịp tuần rằm, lễ, tết để cầu mong sự an nhiên, thanh tịnh.

Câu hỏi 2 trang 17 Chuyên đề Lịch Sử 12:Vì sao nói: Phật giáo Việt Nam luôn đồng hành với lịch sử xây dựng và bảo vệ Tổ quốc?

Lời giải:

- Trong tiến trình lịch sử, Phật giáo đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

+ Trong buổi dầu độc lập, tự chủ, Phật giáo đóng vai trò dẫn dắt, định hướng văn hóa của dân tộc. Các thiền sư đồng thời cũng là những nhà văn hoá, chính trị, ngoại giao xuất sắc có vai trò quan trọng trong công cuộc hộ quốc, an dân.

+ Dưới thời Lý - Trần, Phật giáo phát triển cực thịnh. Các công trình chùa, tháp Phật giáo được xây dựng khắp nơi. Dòng Phật giáo Trúc Lâm mang tính bản địa của riêng Việt Nam ra đời dưới thời Trần.

+ Từ thời Lê sơ, Phật giáo từ chỗ cực thịnh đã mất dần vị thế, sau này, có sự khởi sắc ở một số thời kì nhưng không còn giữ được vai trò như trước nữa.

3. Đạo giáo

Câu hỏi trang 18 Chuyên đề Lịch Sử 12:Trình bày những biểu hiện của Đạo giáo trong đời sống văn hóa-xã hội qua các thời kì lịch sử.

Lời giải:

- Dưới thời Bắc thuộc, Đạo giáo chỉ phổ biến trong dân gian.

- Đến thời quân chủ, các triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần đều coi trọng các đạo sĩ. Bộ máy quan lại trong Triều đình Tiền Lê còn có chức quan Sùng Chân uy nghi phụ trách Đạo giáo. Thời Lý-Trần, Đạo giáo là một trong “Tam giáo”, song hành cùng với Phật giáo và Nho giáo (còn gọi là hiện tượng “tam giáo đồng nguyên”).

- Từ thời Lê trung hưng, Đạo giáo bắt đầu suy thoái, những đạo quán dần trở thành chùa, bên cạnh tượng các thánh của Đạo giáo còn có thêm tượng Phật. Mặc dù vậy, vào nửa cuối thế kỉ XVIII, một số công trình Đạo giáo vẫn được xây dựng quanh khu vực Hồ Tây.

- Biểu hiện về ảnh hưởng của Đạo giáo ở Việt Nam hiện nay:

+ Đạo giáo có sự giao thoa và ảnh hưởng tới tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ Mẫu, tín ngưỡng thờ Thành hoàng.

4. Cơ đốc giáo

Câu hỏi trang 20 Chuyên đề Lịch Sử 12:Trình bày những biểu hiện của Cơ đốc giáo trong đời sống văn hoá - xã hội của nhân dân Việt Nam.

Lời giải:

- Công giáo được các giáo sĩ phương Tây truyền bá vào Việt Nam từ thế kỉ XVI. Đến thế kỉ XIX, quá trình truyền bá của Công giáo gặp khó khăn do chính sách cấm đạo của Triểu Nguyễn. Công giáo phát triển ở miền Bắc (từ cuối thế kỉ XIX đến năm 1954) và có ảnh hưởng tương đối lớn ở miền Nam (từ năm 1954 đến năm 1975). Từ năm 1975 đến nay, Công giáo Việt Nam tiếp tục được củng cố và phát triển.

- Đạo Tin Lành được truyền bá vào Việt Nam khoảng thập kỉ đầu thế kỉ XX. Trước năm 1975, đạo Tin Lành phát triển chủ yếu ở khu vực phía Nam. Từ giữa những năm 1980 đến nay, đạo Tin Lành phát triển rộng khắp ở Việt Nam, nhất là ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên và Tây Bắc.

- Biểu hiện về ảnh hưởng của Cơ Đốc giáo ở Việt Nam hiện nay:

5. Một số tôn giáo khác

Câu hỏi trang 22 Chuyên đề Lịch Sử 12:Trình bày nét chính về một số tôn giáo khác ở Việt Nam.

Lời giải:

♦ Đạo Cao Đài (tên gọi đầy đủ là Đại Đạo Tam Kỳ Phổ độ)

- Nguồn gốc:

+ Đạo Cao Đài ra đời năm 1926 tại ấp Long Trung, phường Long Thành Trung, thị xã Hoà Thành, tỉnh Tây Ninh, do một số công chức, tư sản, địa chủ, trí thức sáng lập và phát triển chủ yếu ở Nam Bộ.

+ Đạo Cao Đài hình thành trên cơ sở kết hợp tư tưởng Phật giáo, Nho giáo, Đạo giáo và tín ngưỡng dân gian ở Nam Bộ.

- Ảnh hưởng:

+ Thực hành lối sống đoàn kết, tích cực tham gia các hoạt động xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, tu luyện trong quá trình hành đạo theo “tam công”: lập công quả là hi sinh tư lợi để hành đạo vì xã hội, vì đạo; lập công trình là rèn luyện bản thân theo giới luật trở thành người hạnh đức; lập công phu là tu luyện tinh thần tiến hoá về đạo pháp.

+ Duy trì các lễ hội được sáng tạo trên nền tảng văn hoá dân tộc, gồm: lễ vía Đức Chí Tôn (ngày 9 tháng Giêng) và lễ hội Yến Diêu Trì Cung ngày 15 tháng Tám âm lịch).

♦ Phật giáo Hoà Hảo

- Phật giáo Hoà Hảo ra đời ở Nam Bộ từ năm 1939. Đây là một trong những tôn giáo ở Việt Nam có tổ chức hoạt động hợp pháp và có số lượng tín đồ tương đối lớn.

- Người sáng lập đạo là ông Huỳnh Phú Sổ, quê ở làng Hoà Hảo, quận Tân Châu, tỉnh Châu Đốc (nay là thị trấn Phú Mỹ, huyện Phú Tân, tỉnh An Giang).

- Phật giáo Hoà Hảo được khai sáng trên nền tảng đạo Bửu Sơn Kỳ Hương và lấy Tịnh độ tông làm căn bản tu hành. Phật giáo Hoà Hảo chủ trương học Phật, tu Nhân, tại gia cư sĩ và thực hiện Tứ Ân: Ân tổ tiên cha mẹ Ân đất nước, Ân đất nước, Ân Tam bảo, Ân đồng bào nhân loại.

- Về tổ chức, Giáo hội Phật giáo Hoà Hảo chia làm hai cấp:

+ Cấp toàn đạo có tên gọi là Ban Trị sự Trung ương Phật giáo Hoà Hảo;

+ Cấp cơ sở (xã, phường, thị trấn) là Ban Trị sự Phật giáo Hoà Hảo cơ sở.

♦ Hồi giáo

- Đạo I-xlam ra đời ở bán đảo A-rập vào đầu thế kỉ VII, khi truyền bá vào Việt Nam được gọi là đạo Hội (Hồi giáo).

- Hồi giáo bắt đầu được truyền bá vào Việt Nam vào khoảng thế kỉ X. Từ cuối thế kỉ XI Hồi giáo đã có chỗ đứng đáng kể trong đời sống tinh thần của cộng đồng cư dân Chăm-pa.

- Cộng đồng cư dân Chăm theo Hồi giáo ở Việt Nam có dòng khác nhau: Chăm I-xlam và Chăm Bà-ni.

- Trong đời sống văn hoá - xã hội của người Chăm, Hồi giáo có những biểu hiện như:

+ Duy trì các nghi lễ vòng đời đậm màu sắc Hồi giáo của người Chăm, bao gồm nghi lễ trong các giai đoạn: sinh ra, trưởng thành và qua đời.

+ Tổ chức các nghi lễ tôn giáo gắn với các hình thức sinh hoạt cộng đồng như: lễ hội Ra-ma-đan, lễ hành hương đến Thánh địa Méc-ca (A-rập Xê-út),.

Luyện tập và Vận dụng (trang 22)

Luyện tập 1 trang 22 Chuyên đề Lịch Sử 12:Lập sơ đồ tư duy về các loại hình tín ngưỡng, tôn giáo tiêu biểu ở Việt Nam (nguồn gốc, biểu hiện trong đời sống văn hoá - xã hội hiện nay).

Lời giải:

(*) Lưu ý: HS lập sơ đồ tư duy với những nội dung cơ bản như sau:

Tên loại hình	Nguồn gốc	Biểu hiện
Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên	Có nguồn gốc sâu xa từ thời công xã thị tộc.	Thờ cúng tổ tiên trong mỗi gia đình, dòng họ vào ngày giỗ, dịp lễ, tết; giỗ/tế tổ làng, tổ nghề, giỗ Tổ Hùng Vương.
Tín ngưỡng thờ Mẫu	Là một tín ngưỡng nguyên thuỷ gắn với cư dân nông nghiệp, được hình thành từ nhiều tín ngưỡng bản địa khác nhau cùng với những ảnh hưởng của Đạo giáo từ Trung Quốc.	Thờ Mẫu thần, nữ thần và thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ trong các đền, miếu, điện, phủ, am thờ. Gắn với nghi lễ chầu văn và các lễ hội thờ Mẫu khắp cả nước
Tín ngưỡng thờ Thành hoàng	Xuất hiện ở Việt Nam từ thời Bắc thuộc và từng bước phát triển thành tín ngưỡng mang đặc trưng riêng của người Việt Nam.
Tín ngưỡng thờ anh hùng dân tộc	Có nguồn gốc lâu đời, bắt nguồn từ đạo lí “uống nước nhớ nguồn” của cộng đồng các dân tộc Việt Nam
Phật giáo	Phật giáo ra đời khoảng thế kỉ VI TCN ở Ấn Độ, do Thích Ca Mâu Ni sáng lập.	- Phật tử và du khách đến chùa tham quan, hành lễ vào các dịp tuần rằm, lễ, tết. - Các hoạt động từ thiện, xã hội của Giáo hội Phật giáo được tổ chức thường xuyên như: quyên góp, cứu
Nho giáo	Nho giáo là một hệ thống triết học chính trị - xã hội, giáo dục, đạo đức do Khổng Tử sáng lập vào khoảng thế kỉ VI TCN.	- Thờ Khổng Tử và các bậc tiên Nho thể hiện truyền thống hiếu học của nhân dân vẫn được duy trì ở nhiều văn miếu, văn từ, văn chỉ. - Các quan niệm về hiếu, lễ, nghĩa, trung, tín, tam tòng, tứ đức, còn ít nhiều ảnh hưởng trong nhận thức và ứng xử của nhân dân.
Đạo giáo		+ Có sự giao thoa và ảnh hưởng tới tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ Mẫu, tín ngưỡng thờ Thành hoàng. + Nhiều dấu tích của Đạo giáo gắn với các đạo quán vẫn tồn tại
Công giáo	Cơ đốc giáo (còn gọi là Ki-tô giáo) do Giê-su sáng lập vào khoảng đầu Công nguyên, tại một vùng đất của người Do Thái.	- Hoạt động thờ Chúa, cầu nguyện, đọc Kinh thánh do cá nhân hoặc nhóm thực hiện.
Tin lành	Trong quá trình phát triển, Cơ Đốc giáo phân chia thành các hệ phái khác nhau. Trong đó, Công giáo và Tin Lành là hai hệ phái phổ biến

Luyện tập 2 trang 22 Chuyên đề Lịch Sử 12:Thông qua hoạt động trải nghiệm và tìm hiểu thực tế, hãy lập hồ sơ thư mục về tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam (theo gợi ý dưới đây vào vở).

Lời giải:

Tên loại hình	Đặc trưng cơ bản về đối tượng thờ cúng	Cơ sở thờ tự, nhà thờ, di tích tiêu biểu có liên quan
Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên	- Những người có cùng huyết thống đã mất trong gia đình, dòng họ	Ban thờ/ phòng thờ tổ tiên của các gia đình ở Việt Nam,… Nhà thờ của các dòng họ…
Tín ngưỡng thờ Mẫu	Thờ nữ thần trong tự nhiên và Mẫu thần	Ban thờ Mẫu tại di tích Phủ Giày (Nam Định); Ban thờ nữ thần Thiên Y A Na (Khánh Hòa); Ban thời Bà Chúa Xứ (An Giang),…
Tín ngưỡng thờ Thành hoàng	Vị thần hộ mệnh, bảo vệ và ban phúc cho những người dân trong làng xã (gồm: nhiên thần, nhân thần)	Đình Chèm (Hà Nội) – nơi thờ Thành hoàng Lý Ông Trọng; Đình Thoại Ngọc Hầu (An Giang)
Tín ngưỡng thờ anh hùng dân tộc	Những người có công với quê hương, đất nước	Đền thờ Hai Bà Trưng ở Mê Linh (Hà Nội)
Phật giáo	Phật Thích Ca Mâu Ni, các vị Bồ tát, các vị thiền sư nổi tiếng…	Chùa (Trấn Quốc; Tây Phương; Keo; Vĩnh Nghiệm; Gia Lâm,…) Thiền viện (Tây Thiên; Trúc Lâm,…)
Nho giáo	Khổng Tử, Chu Công cùng các học trò và các nhà khoa bảng, các bậc danh nho….	Văn Miếu (Hà Nội, Huế) Văn Miếu Xích Đằng (Hưng Yên); Văn Miếu Trấn Biên (Đồng Nai): Văn từ, văn chỉ (Văn từ Thượng Phúc…)
Đạo giáo	Ngọc Hoàng Thượng đế, Thái Thượng Lão Quân, thần Trấn Vũ, Quan Thánh Đế Quân và các vị thánh trong tâm thức người Việt	Đạo quán (Thăng Long tứ quán); Đền Ngọc Sơn; Đền Tản Viên (Hà Nội); Đền Đào Xá (Hưng Yên),…
Công giáo	Thiên Chúa ba ngôi gồm: Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần.	Nhà thờ Lớn (Hà Nội); Nhà thờ Phát Diệm (Ninh Bình); Nhà thờ Đức Bà (TP. Hồ Chí Minh),…
Tin lành	Thiên Chúa ba ngôi gồm: Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần.	Nhà thờ (hội thánh) Tin Lành ở các địa phương như: Hà Nội; Đà Nẵng; TP. Hồ Chí Minh,…

Vận dụng trang 22 Chuyên đề Lịch Sử 12:Trên cơ sở trải nghiệm của bản thân và sưu tầm thêm tư liệu trên sách, báo hoặc internet, chọn và thực hiện một trong hai nhiệm vụ sau đây:

Nhiệm vụ 1. Viết một bài giới thiệu về một trong những tín ngưỡng hoặc tôn giáo mà em có ấn tượng nhất với chủ đề “Đi tìm mạch nguồn văn hoá của dân tộc”.

Nhiệm vụ 2. Thiết kế một tấm pa-nô hoặc báo tường về chủ đề “Phật giáo Việt Nam đồng hành cùng dân tộc” hoặc “Công giáo Việt Nam - sống phúc âm giữa lòng dân tộc” theo cách tiếp cận riêng của em.

Lời giải:

(*) Lựa chọn nhiệm vụ số 2

(*) Sản phẩm tham khảo: